Observaties in de stad

Maandag, 7 oktober 2030
Vandaag begint het nieuwe schooljaar. De afgelopen jaren werd het voor kinderen als maar moeilijker om terug te keren naar school door aanhoudende hittegolven; zomervakanties werden steeds langer. Hittegolven zijn een groot probleem geworden voor veel mensen in onze samenleving. De ergste was in de zomer van 2024, toen verschillende mensen in Brussel, vooral armen en ouderen, erdoor omkwamen. Brussel was toen nochtans een van de groenste steden van Europa. Helaas haalde niet iedereen daar voordeel uit. Een tekort aan groene schaduwplekken en gebrekkige informatieverstrekking voor de diverse bevolking van de stad, leidden tot een aantal ongelukkige voorvallen die rechtstreeks het gevolg waren van de klimaatverandering. Basisvoorzieningen kwamen in het gedrang, omdat de werknemers van die diensten slachtoffers waren van de langdurige hitte. Om hier een antwoord op te bieden, werd in 2026 een socio-ecologisch fonds opgericht. Het eerste initiatief van dat fonds focuste op straatverlichting. Door de installatie van infraroodsensoren gaan straatlampen nu pas aan als er mensen passeren. De lampen werden geleidelijk aan vervangen door energie-efficiëntere alternatieven. De opbrengst van die besparing kwam terecht in het fonds en werd gebruikt om de woonsten van kwetsbare groepen te isoleren. Dit initiatief zorgde trouwens ook voor een herstel van de biodiversiteit, want meer en meer uilen en vleermuizen werden weer aangetrokken door het Brusselse nachtleven. Vandaag staan, overal in de stad, kiosken die een verfrissende nevel verspreiden tijdens hittegolven en schuilplek bieden bij overvloedige regenval. Deze kiosken zijn voor lokale overheden ook een kanaal dat hen helpt om dichter bij de burgers te staan, te luisteren naar hun bezorgdheden en hen informatie en nuttige tips te geven over hoe ze met de uitdagingen van vandaag kunnen omgaan. Een nieuwe vorm van burgerschap bleek cruciaal in de strijd tegen de klimaatopwarming in de stedelijke context.

Dinsdag, 8 oktober 2030
Er beweegt veel in de stad vandaag, nu iedereen terug naar school of werk gaat. Incentives voor auto’s werden afgeschaft in heel België om duurzame mobiliteitsinfrastructuur te financieren. Daardoor pendelen meer mensen nu met de fiets of het openbaar vervoer. In het algemeen is er “anti-auto” discours in de politiek, en ook in de media. Als ondersteuning hebben jongeren, ouderen, en mensen met een laag inkomen gratis toegang tot het openbaar vervoer. Wat opviel, was de razendsnelle toename van fietsers. Dat was vooral te danken aan veiligere fietspaden en speciale subsidies voor elektrische fietsen voor mensen zonder auto. Radjaa, een Tunesisch-Belgische vrouw, wou altijd al fietsen, maar voelde zich niet veilig op de fiets, zeker niet met haar kind achterop. Ze sloot zich aan bij een buurtgroep voor collectief fietsen, en nu voelt ze zich eindelijk op haar gemak, ook tijdens spitsuren. Autodeeldiensten zijn heel populair geworden nu ze op het niveau van de buurt beheerd worden, en door het dichten van de digitale kloof, worden ze door een breed publiek gebruikt. Hoewel dinsdag de drukste dag van de week is, is de lucht in de stad schoon, is er weinig geluidsoverlast, voelen de straten veilig en zijn mensen een pak minder gestresseerd.

Autodeeldiensten zijn heel populair geworden nu ze op het niveau van de buurt beheerd worden, en door het dichten van de digitale kloof worden ze door een breed publiek gebruikt.

Woensdag, 9 oktober 2030
Op woensdagen en vrijdagen moet iedereen enkel in de voormiddag werken, de namiddagen zijn vrij. Lonen zijn gewoon hetzelfde gebleven, want het is een onderdeel van het progressieve regeerakkoord. Deze halve dagen creëren momenten voor de bevolking om het wat kalmer aan te doen en tijd te spenderen met familie, of zich in te zetten voor de buurt. Dit heeft niet alleen een positieve impact gehad op het sociale weefsel van de stad, maar ook op onze gezamenlijke ecologische voetafdruk. In 2019 was er veel druk en kritiek op de individuele voetafdruk van burgers. In plaats van een positieve invloed, had dat vooral een averechts effect, met intolerantie en polarisering tot gevolg. Met het “klimaatbuurt-initiatief” focussen burgers voortaan op de gezamenlijke voetafdruk van hun buurten. Op die manier ondersteunen buren elkaar door info, tips en goede voorbeelden te delen met elkaar. Zo komen vanavond in de Malibranstraat buren samen om een pas geïmmigreerd gezin te helpen om hun woning energie-efficiënt te maken. Het gezin werd hier niet over ingelicht, en is nog niet vertrouwd met de Brusselse administratie. De buren schrijven samen een mail naar het socio-ecologisch fonds van het Brusselse gewest om ondersteuning te vragen voor dit gezin van nieuwkomers. Ondertussen leert de gemeenschap van de nieuwkomers nieuwe technieken om spaarzaam om te gaan met water, elektriciteit en gas. Schaarste leerde hen creatief omgaan met weinig middelen.

Met het “klimaatbuurt-initiatief” focussen burgers voortaan op de gezamenlijke voetafdruk van hun buurten.

Donderdag, 10 oktober 2030
In 2012 hadden we “Donderdag Veggiedag”, vandaag hebben we in Brussel “Donderdag Vastendag”. Wat begon met een aantal hipsters die een ritueel van de Brusselse migrantengemeenschap overnam, werd een ingeburgerde gewoonte van velen. Waar het ook vandaan komt, het is een zegen voor de planeet. Veel mensen die meedoen aan de wekelijkse vastendag krijgen er een gezondere relatie met voeding door. In een stad als Brussel, waar 190 nationaliteiten vertegenwoordigd zijn, was het niet bepaald makkelijk om de eetgewoontes van mensen te veranderen. In het verleden kochten veel mensen ingrediënten die vanuit de hele wereld geïmporteerd werden om hun traditionele gerechten te bereiden. Dit veranderde geleidelijk aan toen een aantal vooruitstrevende chefs uit verschillende gemeenschappen begonnen te experimenteren met die traditionele recepten. Ze vervingen het vlees en andere niet-lokale ingrediënten door alternatieven. De resultaten waren verrassend smaakvol. We zijn nog niet 100% overgeschakeld naar een plantaardig dieet, de spanning rond vleesconsumptie gelinkt aan religieuze en culturele normen – wat een serieus punt van discussie was in 2020 – is opgelost. Doordat mensen creatiever werden in het bedenken van alternatieve recepten en de gezondheidsvoordelen meer in de verf werden gezet, heeft de meerderheid van de Brusselse bevolking duurzame eetgewoontes aangenomen. Maar de grootste verwezenlijking op vlak van voeding in onze stad, is dat al onze schoolmaaltijden nu lokaal en biologisch zijn.

De grootste verwezenlijking op vlak van voeding in onze stad, is dat al onze schoolmaaltijden nu lokaal en biologisch zijn.

Vrijdag, 11 oktober 2030
Het is het begin van een lang weekend, maar bijna niemand neemt nog het vliegtuig om naar het buitenland te gaan. In 2021 voelden veel mensen zich schuldig toen ze vlogen. Anderen waren dan weer boos omwille van de zware taksen op vluchten, waardoor ze zich die niet meer konden veroorloven. Maar schuldgevoel, noch boosheid hielp de socio-ecologische situatie, we waren tenslotte allemaal slachtoffer geworden van een consumptiecultuur die het individuele boven het collectieve plaatste. Het positieve was dat mensen zich de vraag begonnen te stellen ‘of het niet egoïstisch is om zoveel te vliegen en anderen die kansen te ontnemen’, vooral dan armere mensen en de volgende generaties. De eengemaakte mediastrategie in Brussel speelde een belangrijke rol in het uitleggen aan de bevolking wat het probleem was, in een makkelijk te begrijpen taal en vorm. Pedagogische campagnes voor nieuwe oplossingen zoals ‘slow travelling’, en Flight Rationing hielp mensen niet alleen hun gedrag aan te passen, maar ook om een ‘verantwoorde burger-cultuur’ te ontwikkelen. De Europese instellingen drongen erop aan dat de Europarlementariërs een ‘no flight’ beleid aan te nemen als onderdeel van de Flight Rationing strategie. Alle EU-werknemers krijgen langere vakanties om met de trein te kunnen reizen. Als gevolg daarvan hebben we nu een verbazingwekkend spoorwegnet in Europa met nachttreinen tegen een betaalbare prijs. We nemen nog steeds het vliegtuig, maar met Flight Rationing hebben we het jaarlijkse aantal vluchten sterk verminderd.

We nemen nog steeds het vliegtuig, maar met Flight Rationing hebben we het jaarlijkse aantal vluchten sterk verminderd.

Zaterdag, 12 oktober 2030
Deze morgen had in de Brusselse Noordwijk een burgerraad plaats met de Bouwmeester van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, om te overleggen over de recente toename van klimaatvluchtelingen en het tekort aan woningen voor deze doelgroep. Het is fascinerend om op radioshow ‘20:30 Brussels Talks’ burgers, vluchtelingen en de Bouwmeester gezamenlijk conclusies te horen trekken. Als volgende stap zal een deel van de vluchtelingen naar leegstaande appartementen in Saint-Vide/Leegbeek verhuizen, terwijl anderen tijdelijk onderdak zullen krijgen tot er meer woningen in de gemeente Leegbeek gerenoveerd zijn. Ondertussen woedt een hevig debat over de uitbreiding van de bebouwde ruimte. Goedkeuring voor nieuwe bouwplannen werd heel moeilijk, aangezien de verdichting ervoor zorgde dat er minder ruimte was voor groen in de stad. Door de lege gemeente Saint-Vide/Leegbeek te laten heropleven kunnen we de belangrijke parken en groene zones intact houden, want die zijn broodnodig in een veranderend klimaat. In de stedenbouwkundige sector zijn er vandaag twee grote doelstellingen: energie-efficiënte sociale woningen en gedeelde tuinen. Dankzij de gemeenschapsprogramma’s voor moestuinen zien we veel gedeelde tuinen in de openbare ruimte en op daken. Vorig jaar zagen we voor het eerste dat iedereen toegang had tot vers en biologisch voedsel, en niet, zoals in het verleden, alleen de enkele geprivilegieerden die het zich konden veroorloven. Het voelt goed, en bovenal zien we een terugkeer van levendige gemeenschappen, interculturele kennisoverdracht en welzijn.

Zondag, 13 oktober 2030
In Schaarbeek zijn vanochtend een hoop mensen samengekomen in het Josaphatpark voor een gesprek rond spiritualiteit. De spirituele debatten van vandaag zijn heel anders dan het new-age spiritualisme dat opkwam in 2019. In plaats van individuele transformatie richten we ons op de gemeenschap en het collectief welzijn. Er leeft een schuldgevoel bij vele Europeanen over wat er gebeurt in het Zuiden. De negatieve impact van klimaatverandering is daar immers immens, mensen zien er af van overstromingen, droogtes en extreme hitte. Hier hopen we als samenleving veerkrachtig te blijven. Elke zondag hebben we een solidaire Table d’Hôtes, waar mensen een gratis lunch krijgen, bereid met verse en lokale ingrediënten. Het is een systeem van vrije bijdragen, waarbij zij die het zich kunnen veroorloven iets betalen, en wie dat niet kan zich niet verplicht moet voelen. Belangrijk is dat deze lunches mensen van verschillende achtergronden, sociale klassen, en meningen samenbrengt en hen een gezonde houding tegenover voeding bijbrengen. Deze namiddag kondigt het burgerpanel de definitieve verdeling van het budget aan (50% van dat budget wordt beheerd door het burgerpanel). In tegenstelling tot vorig jaar heeft iedereen het gevoel dat het debat rond ‘sociale cohesie’ minder ruimte zal innemen tijdens de discussie omdat er zoveel dingen voorgoed zijn veranderd. De klimaatproblematiek blijft wel hoog op de agenda staan. Onze manier van leven is vandaag heel anders, vergeleken met tien jaar geleden. We zijn niet teruggekeerd naar de middeleeuwen, maar leven wel meer zoals onze grootouders, in de zin dat we zuiniger omgaan met grondstoffen en gezonde menselijke relaties meer naar waarde schatten.

Hoe zijn we zover gekomen?

We hadden nooit durven dromen dat er zo veel zou veranderen in Brussel op 10 jaar tijd. Het vergde een collectieve shift in waarden, we moesten opnieuw leren wat solidariteit betekent, en onze levensstijl radicaal aanpassen. Het jaar 2019 was het keerpunt, toen werd duidelijk dat klimaatverandering vooral een kwestie van sociale rechtvaardigheid is. Hoewel de meeste CO2-uitstoot van een relatief kleine groep kwam, waren de effecten voelbaar voor iedereen, en zelfs meer voor de meest kwetsbaren in onze maatschappij. Anderzijds waren veel van de voorgestelde duurzame oplossingen enkel toegankelijk voor een kleine groep, waardoor de sociale ongelijkheid enkel groter werd.

Pas toen zowel burgers als overheden erkenden dat de klimaattransitie en sociale rechtvaardigheid met elkaar verweven zijn, werd de sprong naar een eco-sociale toekomst haalbaar. De transitie was het resultaat van een collectieve shift in mindsets en acties, niet door mensen een levensstijl op te dringen, maar door hen alternatieven aan te bieden die bij hen passen. Uiteindelijk moest iedereen haar of zijn verantwoordelijkheid nemen, niet zozeer als consument, maar vooral als burger, om de transitie vooruit te helpen. De verschuiving van “ecologie als bestraffing” naar “ecologie als welvarende levensstijl” was essentieel. Overheden zorgden er mee voor dat burgers niet moesten kiezen tussen het einde van de maand en het einde van de wereld.

Maar we zijn er nog niet. De wereld is nog niet volledig gered en sociale ongelijkheid in onze stad is nog niet volledig uitgeroeid. De beweging is wel op gang gekomen en is niet te stoppen. We kunnen niet meer terug.

2019 staat in de geschiedenisboeken als een cruciaal jaar voor de eco-sociale transitie op 3 vlakken: eerst en vooral zorgden sociale en ecologische bewegingen zoals Youth4Climate, Extinction Rebellion en de Gele Hesjes ervoor dat burgers zich mobiliseerden om druk uit te oefenen op de overheid; vervolgens kreeg klimaatverandering een plaats in onze persoonlijke levens, en hielpen we elkaar in de transitie; en ten slotte zijn we gezamenlijk beginnen fantaseren over de toekomst, wat een echte trigger voor verandering zou blijken.

Wil je meer weten over hoe we tot deze toekomstvisies zijn gekomen? Lees er over op onze Medium pagina.